Drzewo duże i okazałe rozmiarami, stare lub sędziwe, drzewo weteran, drzewo pomnikowe,  pomnik przyrody… – często używamy tych określeń wymiennie, jako synonimy. Jednak każde z nich opisuje nieco inne drzewa, o nieco innej historii oraz znaczeniu czy też funkcji w krajobrazie i miejskiej przestrzeni.

Drzewo weteran nie musi być drzewem sędziwym, aczkolwiek wiele drzew starych nabiera wraz z upływem czasu cech drzewa weterańskiego, natomiast nawet młodzi wiekiem drzewni weterani mogą posiadać cechy drzew sędziwych. Nie każde drzewo sędziwe i drzewo weteran jest objęte ochroną jako pomnik przyrody, jak również nie każde drzewo mające formalny status pomnika przyrody jest sędziwe (stare) czy ma cechy weterana. Drzewem weteranem może być drzewo nawet młode i o stosunkowo małym obwodzie pnia, nie przekraczającym „urzędowo” i formalnoprawnie określonego minimalnego obwodu kwalifikującego drzewo danego gatunku do uznania za pomnik przyrody. Jakież więc cechy wyróżniają drzewa weteranów?

O ile słowo „sędziwe” opisuje pewien etap życia drzewa, to słowo „weteran” odwołuje się do obrazu drzewa, który niczym wiarus naznaczony jest śladami stoczonych „bitew” – z otoczeniem, w którym rośnie, z warunkami i katastrofami klimatycznymi i pogodowymi, z człowiekiem wreszcie. „Weteran” odnosi do stanu drzewa, jego wyglądu, „architektury”, czyli bogactwa nadrzewnych mikrosiedlisk – blizn, dziupli i półdziupli, ubytków, otworów, pęknięć, martwic i próchnowisk, śladów rozkładu, suchych konarów lub pozostałości po ich wyłamaniu lub odcięciu. Kamil Witkoś-Gnach stwierdza, że drzewo weteran to drzewo ocalałe, które wykształciło niektóre cechy występujące na drzewie sędziwym, niekoniecznie w wyniku upływu czasu, ale życia lub środowiska w którym żyje. (…) Weteran może być dojrzałym drzewem (…) noszącym „blizny” wieku, takie jak rozkład w pniu, gałęziach lub korzeniach, owocniki grzybów lub rozkładające się drewno.

Wszystkie te elementy  drzewnej „architektury” – jakże często oceniane przez wielu ludzi jako „brzydkie”, świadczące o złej kondycji drzewa i odzwierciedlające skalę jego zagrożenia dla otoczenia – są niezwykle cennymi siedliskami dla dzikiej przyrody! Malownicze i jakże przemawiające do wyobraźni jest porównanie drzew weteranów do „drzew-arek” (od biblijnej arki Noego), a określenie to wskazuje, że mogą one pełnić rolę unikatowych okrętów z bezcennym ładunkiem zasiedlających je gatunków, który niosą przez czas i przestrzeń, zapewniają refugia (schronienia) gatunkom potencjalnie rzadkim i zagrożonym.

Niezwykłą i zazwyczaj niedocenianą rolą drzew weteranów dla przyrody nie tylko miast, autorzy „Drugiego życia drzewa” opisują następujące: Drzewa „weterani” stanowią najtrwalsze, żyjące „fabryki” i ostoje martwego drewna w postaci i formie niemal niespotykanej w środowisku współczesnego lasu. (…) Nierzadko „weterani” są, mimo sędziwego wieku, drzewami bardzo żywotnymi, co sprawia, że udostępniane przez nie dziuple i inne saproksyliczne mikrośrodowiska odznaczają się znacznie większą trwałością niż analogiczne twory obecne na szybko zamierających lub martwych drzewach leśnych. (…) W próchnie tych śródpolnych „weteranów” zdeponowana jest dziś najcenniejsza spuścizna biologiczna dawnych lasów.

Świetnie różnorodność mikrosiedlisk drzew weteranów i bogactwo ich potencjalnych mieszkańców przedstawia poniższa grafika autorstwa Zofii Gagoś, zamieszczona w publikacji Fundacji EkoRozwoju poświęconej metodom utrzymania takich drzew.

Warto spróbować na własną rękę (i na własne oczy) zidentyfikować weterańskie cechy cieszyńskich drzew, na przykład

• lipy drobnolistnej rosnącej w parku przy kościele pw. Św. Trójcy – w zasadzie pozbawionej korony, ale z imponującą dziuplą, która regularnie ma swoich skrzydlatych i pohukujących nocami lokatora;
• klonu srebrzystego rosnącego obok budynku II Liceum Ogólnokształcącego im. Mikołaja Kopernika (od strony ul. Stalmacha) – to drzewo objęte ochroną jako pomnik przyrody, ma rozpostartą szeroko i wzmocnioną wiązaniami koronę, liczne dziuple i wypróchnienia oraz owocniki grzybów (hub) na pniu.